afsteken Het wegstoten van de lemen of ijzeren prop in de ovenmond zodat het brons uit
de vlamoven of schachtoven
kan lopen.
automatisch spel De bespeling van de beiaard wordt geregeld vanuit een automaat (speeltrommel, bandspeelwerk
of computerspeelwerk) waarbij mechanische of
elektromagnetische speelhamers de klokken aanslaan.
Doorgaans wordt elk kwartier een korte melodie gegeven waarvan die op het heeluur en
halfuur langer zijn dan die op de kwartieren. Verschillende speeltrommels kennen bovendien
de klik, enkele noten vijf minuten voor het heel- en halfuur. De moderne speelwerken
kunnen naar believen uitsluitend het vol uur geven, alleen maar het heel- en halfuur enz.
Ook kennen deze een nachtuitschakeling.
beiaard Een reeks klokken van tenminste 11/2 octaaf waarop met de hand dan wel
automatisch muziek kan worden gemaakt. Ook wel genoemd carillon of klokkenspel. Een
kleinere reeks heet voorslag.
beiaardier Een musicus die de beiaard bespeelt en de automaat regelmatig van nieuwe melodieën voorziet.
beiaardklavier Klavier van waaruit de beiaardier de klokken van de
beiaard bespeelt. Dit klavier heeft dezelfde indeling als een
klavier van een orgel of piano. De toetsen zijn echter ronde houten stokken die met licht
gebalde vuist omlaag worden geslagen waardoor via een mechanische verbinding (tuimelaar- of>broeksysteem)
de klepel naar de klok wordt gedreven. De chromatische toetsen liggen iets hoger en zijn
iets korter dan de diatonische.
beieren
Ritmisch klankspel op een aantal stilhangende luidklokken
waarbij de klepels waaraan touwen zijn bevestigd door de
beierman bediend worden. Soms wordt er een zeer primitief klavier bij gebruikt. De afbeelding geeft een Russisch-orthodoxe monnik die grote en kleine
klokken op verschillende manieren bespeelt. Nog een afbeelding.
bijenkorfmodel Een klokmodel dat sterke gelijkenis bezit met een bijenkorf.
bel Doorgaans een kleine, dunne klok met geen of zeer weinig versiering. Gewoonlijk
is een bel uit messing gegoten en bovendien gepolijst.
bim-bam effect Het feit dat een luidklok met de mond naar de luisteraar een hoger klinkende
klankkleur (bim) bezit dan wanneer de luidklok van de luisteraar is afgewend (bam). Ook
wel ding-dong genaamd. Het verschijnsel wordt het mondingeffect genoemd.
boventoon Vrijwel elke muzikale klank bestaat uit meerdere tonen, te weten de grondtoon en een reeks boventonen. Tezamen worden deze de
partiaaltonen of partialen genoemd. Bij de meeste muzikale klanken, zoals die van snaar of
orgelpijp, is de toonhoogte identiek aan die van de grondtoon. Maar bij een klok is dat
anders (zie slagtoon).
brats
Een kuiltje met scherpe hoeken in het klokoppervlak waarin soms een schilfer klokkenbrons
boven dat oppervlak uitkomt,(afbeelding).
broeksysteem
Een bepaald type draadverbinding tussen toets en klepel.
In principe bestaat deze uit een min of meer horizontaal lopende draad die van de klepel
naar een vast punt van de toren loopt. De richting van de draad wordt zodanig gekozen, dat
recht boven de bijbehorende toets een verticale draad aan de horizontale draad kan worden
vast gemaakt. Het andere einde van die verticale draad wordt met de toets verbonden. Zodra
de toets omlaag wordt gedrukt, zal de klepel naar de klok bewegen. De afbeelding geeft de meest eenvoudige broekverbinding.
buigtrilling Een trilling waarbij het vlak midden door de wanddikte noch rekt noch krimpt,
bijvoorbeeld bij een staaf waarvan, indien aangeslagen in het midden en derhalve een
transversale trilling uitvoert, beurtelings de bovenkant krimpt en de onderkant rekt v.v.
Halverwege ligt het middenvlak waarop tijdens het trillen de afstand tussen twee
willekeurige punten ongewijzigd blijft. Het tegenovergestelde van een buigtrilling is een rektrilling.
buik Plaats op het klokopppervlak waar de wand voor een bepaalde partiaal het sterkst trilt. Een plaats van rust heet knoop.
buisklok Een buis als imitatie van een klok, in het bijzonder in een orkest.
combinatienootje
Twee, in een enkel geval zelfs drie, nootjes volgens het vaste
type die op dezelfde brug bevestigd zijn en aldus een eenheid vormen voor bijvoorbeeld
twee kwartnoten achter elkaar. De afbeelding geeft twee
enkelvoudige nootjes, één combinatienootje alsmede de wijze waarop een nootje in de speeltrommel bevestigd wordt.
compensatieveer
Een veer in de klepel-toets verbinding zodanig aangebracht dat de beiaardier tijdens het
spelen minder kracht behoeft uit de oefenen. Het mechanisme wordt vooral bij zware klokken
gebruikt. De afbeelding geeft een eenvoudig voorbeeld.
computerspeelwerk Een computer waarin de informatie over de automatisch af te spelen melodieën
is opgeslagen en wel zodanig dat elke elektromagnetische
speelhamer op de juiste tijdstippen bekrachtigd wordt.
conische vang
Wanneer de omlaag gedrukte toets weer naar boven gaat, hoort men bijgeluiden. Door het
aanrakingsvlak schuin te maken worden die geluiden vermindert (afbeelding).
Door technische bezwaren is het systeem nooit een succes geworden.
contragewicht
Een gewicht doorgaans bovenop een krukluidas met het
oogmerk de verdeling van de massa beter uit te balanceren en aldus het luidtempo te vertragen. De afbeelding
geeft een krukluidas met vallende klepel. Boven op de
luidas is het contragewicht aangebracht.
corrosieve aantasting
Het overmatig corroderen van het klokkenbrons waardoor zowel de stemming als de klankkleur
wordt aangetast. Zie ook patina.
deklaag Een vuurvaste laag die in vloeibare vorm met een kwast op de wanden van een gietvorm
wordt aangebracht en vervolgens al of niet met behulp van extra warmte gedroogd wordt. Zie
ook zwarten.
desoxyderen Een handeling, bijvoorbeeld het polen of
fosforkoper (60% koper, 40% fosfor) in het gesmolten brons brengen, teneinde het koper
vrij te maken van oxiden.
diachromatische beiaard Een beiaard waarin met het oog op de niet getempereerde stemming alle
chromatische tonen verdubbeld zijn, bijvoorbeeld zowel een cis als een des enz. Er bestaat
slechts één beiaard van dit type (Nieuwpoort B.).
diameter Deze wordt aan de lip van de klok gemeten en is
derhalve de grootste doorsnede die de klok bezit.
diepgang De afstand waarover een manuaal of een pedaal in het beiaardklavier omlaag gedrukt kan worden.
direct verbindingssysteem Een systeem waarbij een flexibele draad de verbinding tussen toets en klepel vormt. Verandering van draadrichting wordt verkregen
door de draad over een draaibaar wieltje te leiden.
domperrek De draden van klepels en hamers worden via de vloer van de klokkenkamer of het klokkenplat naar een lager gelegen
verdieping geleid en wel zodanig dat niet tevens water naar beneden sijpelt. Daarom wordt
boven elk doorvoergat een kokertje in de draad aangebracht dat als een paraplu de regen
tegenhoudt. De afbeelding toont als voorbeeld drie van
dergelijke paraplu's. In diezelfde tekening is een geleidelat
opgenomen.
Doppler effect
Het verschijnsel dat de toon van een geluidsbron stijgt wanneer deze zich naar ons toe
beweegt, en verlaagt wanneer deze zich van ons af beweegt. Voor een luidende klok is het
van ondergeschikte betekenis. Belangrijker is het bim-bam effect.
draadregelaar
Een speciaal geconstrueerde spanwartel in de draad tussen klepel
en beiaardklavier of tussen hamer
en speeltrommel teneinde de juiste draadlengte te
kunnen instellen en daarmee een optimale aanslag.
dubbelslag
Men spreekt van dubbelslag wanneer tijdens het luiden twee aanslagen zeer kort na elkaar
gehoord worden. Het is het gevolg van een niet goed geconstrueerd luidsysteem.
elektrisch pianoklavier
Een pianoklavier waarin onder de toetsen elektrische contacten zijn aangebracht zodat bij
indrukken van een toets de overeenkomende elektromagnetische
speelhamer bekrachtigd wordt.
excitator
Een klein cilindervormig instrumentje waaruit een pennetje steekt. Aangesloten op een toongenerator kan men het pennetje in elke gewenste
frequentie laten trillen. Geplaatst op een klok zal deze in een partiaal gaan resoneren
zodra de frequentie van de partiaal overeenkomt met die van het pennetje.
fD-waarde
het product van de frequentie van de grondtoon en de grootste doorsnede in meters. Voor
grote klokken ligt die waarde in de orde van grootte van 200 m/s. Voor een discantklokje uit een beiaard kan dit oplopen tot boven 600 m/s.
flank Het min of meer cilindrische deel van de klok.
flux
In de gieterij een middel om de vloeibaarheid van gesmolten brons of een andere legering
te verhogen.
frequentie Het aantal trillingen per seconde uitgedrukt in Hertz afgekort tot Hz.